Lan một lá (Nervilia fordii (Hance) Schlechter) thuộc chi Nervilia, họ Lan (Orchidaceae) được phân bố rải rác ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Cao Bằng, ... Lan một lá chứa terpenoids, flavonoid, amino acid và một số loại dầu dễ bay hơi. Các hợp chất này cho thấy có nhiều hoạt tính dược lý chống viêm, kháng khuẩn, chống ung thư và kháng virus. Trong dân gian, Lan một lá được sử dụng làm thuốc trị ho, giải độc (nhất là ngộ độc do ăn nấm), chữa mụn nhọt, vết loét. Do nạn chặt phá rừng và bị khai thác để bán làm thuốc khiến cho loài cây này trở nên quý hiếm và có nguy cơ bị đe dọa tuyệt chủng. Lan một lá được ghi vào danh sách các loài cây cần được bảo vệ trong “Sách đỏ Việt Nam” của Bộ Khoa học và Công nghệ, phân hạng EN A1d+2d.

Theo phương pháp nhân giống truyền thống là gieo hạt vào mùa xuân, hoặc nhân từ cây mẹ. Với phương pháp này hệ số nhân rất thấp do nguồn hạt thu được không nhiều. Xuất phát tự thực tế nguồn cây quý hiếm này đang bị khai thác bừa bãi, do nguồn dược tính quý của Lan một lá nhưng chưa được phát triển một cách bền vững. Chỉ dùng các biện pháp nhân giống truyền thống không đáp ứng được các yêu cầu về duy trì, bảo tồn cũng như phát triển nguồn dược liệu trên. Do đó, cần thiết có một qui trình nhân giống in-vitro ứng dụng công nghệ tế bào thực vật trong sản xuất đại trà và duy trì được nguồn gen quý trong tự nhiên.

Hình 1. Cây lan một lá N. fordii

Trung tâm Ươm tạo Doanh nghiệp Nông nghiệp Công nghệ cao đã thành công trong việc xây dựng quy trình nhân giống in vitro lan một lá (Nervilia fordii) (Hance) Schltr.: củ lan một lá được khử trùng với HgCl2 0,1% trong thời gian 7,5 phút cho tỷ lệ mẫu sạch đạt 70%. Cảm ứng tạo chồi trên môi trường MS bổ sung BA và NAA cho tỷ lệ nảy chồi đạt 41,6%. Môi trường MS bổ sung BA 1 mg/L cho tỷ lệ hình thành thân rễ và nhân nhanh cụm thân rễ đạt lần lượt 50% và 95%, trong khi môi trường MS bổ sung BA 0,3 mg/L cho tỷ lệ tái sinh chồi từ thân rễ đạt 45%. Nuôi các mẫu chồi cảm ứng từ thân rễ hoặc thân củ Lan một lá trong điều kiện nhiệt độ 25 ± 2 ̊C, thời gian chiếu sáng 12h, cường độ chiếu sáng 2000 lux. Sau khoảng 2 tháng cây Lan một lá có lá mở hoàn toàn hình thành cây Lan một lá in vitro.

Hình 2. Cây lan một lá in vitro

Kết quả nghiên cứu có thể đáp ứng được nhu cầu cây giống của các cá nhân, doanh nghiệp đang muốn nhân giống và kinh doanh loài cây này cũng như hỗ trợ chuyển giao quy trình công nghệ vi nhân giống về lĩnh vực này.